Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Zarys historii Związku Nauczycielstwa Polskiego

Rokiem przełomowym w krystalizowaniu się ogólnopolskiego ruchu nauczycielskiego był niewątpliwie rok 1905. Wtedy to doszło na ziemiach zaboru rosyjskiego do zjazdu nauczycieli, którzy powołali do życia Związek Nauczycieli Ludowych, jeszcze tego samego roku przekształcony w Polski Związek Nauczycielski. Wysiłki te jednak szybko spotkały się z carskimi represjami, które praktycznie uniemożliwiły związkową pracę.

Niespełna dwa miesiące później odbył się w Krakowie zjazd nauczycielstwa polskiego ziem zaboru austriackiego. W wydarzeniu tym udział wzięło ponad 500 „mężów zaufania” reprezentujących nauczycielstwo 63 powiatów. Poza szkołami powszechnymi, średnimi i wyższymi, delegaci reprezentowali istniejące organizacje nauczycielskie: Towarzystwo Pedagogiczne, Towarzystwo Pedagogiczne Ruskie, Towarzystwo Nauczycieli Ludowych,  Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Nauczycieli, Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych oraz krakowskie Towarzystwo Nauczycieli Szkół Ludowych i Wydziałowych, które pełniło rolę organizatora i gospodarza zjazdu. Wysiłek zjednoczeniowy zakończył się sukcesem. 28 grudnia 1905 r. powstał Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji, na czele którego stanął Stanisław Nowak. W przeciwieństwie do zaboru rosyjskiego organizacja uzyskała legalny status i cieszyła się pełnymi prawami związku zawodowego. W wyniku rosnących napięć na tle narodowościowych, w 1913 r. zdecydowano się zmienić nazwę na Związek Polskiego Nauczycielstwa Ludowego w Galicji. Do organizacji należało wtedy już 7755 członków i członkiń, co stanowiło 53.33% ogółu nauczycielstwa w Galicji.

I wojna światowa i odzyskana niepodległość pozwoliły na zjednoczenie nauczycielskiego ruchu związkowego. Proces ten jednak nie odbył się bez przeszkód. Najpierw doszło do zjednoczenia największych organizacji nauczycielskich zaboru austriackiego i rosyjskiego, które w 1919 r. powołały do życia Związek Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych. Z kolei organizacje z byłego zaboru pruskiego wraz z mniejszymi organizacjami nauczycielskimi o orientacji narodowej ze Lwowa i Przemyśla utworzyły w 1921 r. Stowarzyszenie Chrześcijańsko-Narodowe Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Ostateczny akt zjednoczenia nauczycielskiego ruchu związkowego miał miejsce w Krakowie w 1930 r., gdzie doszło do połączenia obu struktur i powołanie do życia Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Podczas okupacji ZNP został zdelegalizowany przez Niemców i od października 1939 r. do 23 marca 1945 r. działał w podziemiu jako Tajna Organizacja Nauczycielska.

Po raz drugi, ZNP został zdelegalizowany tak, jak wszystkie inne związki zawodowe - w czasie stanu wojennego. Związek ponownie rozpoczął działalność 5 sierpnia 1983 r. i działa już bez większych przeszkód do tej pory.

Drzewo genealogiczne ZNP